車臣語

車臣人的語言（Нохчийн мотт，Noxçiyn mott）大約有1,300,000人使用，大多數使用者住在俄羅斯車臣自治共和國，並及其它地區的車臣人。

基本介紹

• 中文名：車臣語
• 外文名：Нохчийн мотт, Noxçiyn mott
• 實質：車臣人的語言 
• 使用人數：1,300,000人

分類

車臣語是高加索語系之一。在語言學上，車臣語屬於北高加索語族的東北高加索語支，能與印古什語和相鄰的語言作部分程度的通話。

地理分布

車臣語在車臣自治共和國約有 1200,000 人使用，另外 (根據Chechen diaspora) 亦有使用者在中東地區，尤其是約旦。

官方地位

車臣語為俄羅斯車臣自治共和國的官方語言。

字母

拉丁字母1925年開始採用. 1934年與印古什字母統一, 不過1938年拉丁字母廢除使用.

A a	Ä ä	B b	C c	Č č	Ch ch	Čh čh	D d
E e	F f	G g	Gh gh	H h	I i	J j	K k
Kh kh	L l	M m	N n	N̡ n̡	O o	Ö ö	P p
Ph ph	Q q	Qh qh	R r	S s	Š š	T t	Th th
U u	Ü ü	V v	X x	Ẋ ẋ	Y y	Z z	Ž ž

在1938年-1992年, 在車臣規定僅能使用西里爾字母。

西里爾	名稱	拉丁化	名稱	國際音標
А а	а	A a	a	/ə/, /ɑː/
Аь аь	аь	Ä ä	ä	/æ/, /æː/
Б б	бэ	B b	be	/b/
В в	вэ	V v	ve	/v/
Г г	гэ	G g	ge	/ɡ/
ГI гI	гIа	Ġ ġ	ġa	/ɣ/
Д д	дэ	D d	de	/d/
Е е	е	E e	e	/e/, /ɛː/, /je/, /ie/
Ё ё	ё	yo		/jo/etc.
Ж ж	жэ	Ƶ ƶ	ƶe	/ʒ/, /dʒ/
З з	зэ	Z z	ze	/z/, /dz/
И и	и	I i	i	/ɪ/
Ий ий		Ii ii		/iː/
Й й; (я, ю, е)	доца и	Y y	doca i	/j/
К к	к	K k	ka	/k/
Ккх ккх		Kk kk		/kː/
Кх кх	кх	Q q	qa	/q/
Кхкх кхкх		Qq qq		/qː/
Къ къ	къа	Q̇ q̇	q̇a	/q’/
КI кI	кIа	Kh kh	kha	/k’/
Л л	лэ	L l	el	/l/
М м	мэ	M m	em	/m/
Н н	нэ	N n	en	/n/
О о	о	O o	o	/o/, /ɔː/, /wo/, /uo/
Оь оь	оь	Ö ö	ö	/ɥø/, /yø/
П п	пэ	P p	pe	/p/
Пп пп		Pp pp		/pː/
ПI пI	пIа	Ph ph	pha	/p’/
Р р	рэ	R r	er	/r/
РхI рхI		Rh rh		/r̥/
С с	сэ	S s	es	/s/
Сс сс		Ss ss		/sː/
Т т	тэ	T t	te	/t/
Тт тт		Tt tt		/tː/
ТI тI	тIа	Th th	tha	/t’/
У у	у	U u	u	/uʊ/
Ув ув		Uu uu		/uː/
Уь уь	уь	Ü ü	ü	/y/
Ф ф	фэ	F f	ef	/f/
Х х	хэ	X x	xa	/x/
Хь хь	хьа	Ẋ ẋ	ẋa	/ʜ/
ХI хI	хIа	H h	ha	/h/
Ц ц	цэ	C c	ce	/ts/
ЦI цI	цIа	Ċ ċ	ċe	/ts’/
Ч ч	чэ	Ç ç	çe	/tʃ/
ЧI чI	чIа	Ç̇ ç̇	ç̇e	/tʃ’/
Ш ш	шэ	Ş ş	şa	/ʃ/
Щ щ	щэ
(Ъ) ъ	чIогIа хьаьрк	Ə ə	ç̇oġaẋärk	/ʔ/
(Ы) ы	ы
(Ь) ь	кIеда хьаьрк
Э э	э	E e	e	/e/etc.
Ю ю	ю	yu		/ju/etc.
Юь юь	юь	yü		/jy/etc.
Я я	я	ya		/ja/etc.
Яь яь	яь	yä		/jæ/etc.
I I	Iа	J j	ja	/ʡ/, /ˤ/

聲門音<ъ>在書寫時經常被忽略.

在1992年, 採用一種新的拉丁字母, 不過隨著分離政府被擊敗, 西里爾字母重新恢復.

A a	Ä ä	B b	C c	Ċ ċ	Ç ç	Ç̇ ç̇	D d
E e	F f	G g	Ġ ġ	H h	X x	Ẋ ẋ	I i
J j	K k	Kh kh	L l	M m	N n	Ŋ ŋ	O o
Ö ö	P p	Ph ph	Q q	Q̇ q̇	R r	S s	Ş ş
T t	Th th	U u	Ü ü	V v	Y y	Z z	Ƶ ƶ
Ə ə

語音

輔音

與其他高加索語言一樣，車臣語的輔音數量相當多：視乎方言或分析的方法，可以從大約40個到60個不等，遠比其他歐洲語言多很多。而跟當地的語言一樣，車臣語的輔音同時包含了清濁音及送氣與不送氣的四種不同變化，也有長硬塞音。括弧者借自外來語。

	唇音	齒齦音	齒齦後音	軟齶音	小舌音	會厭音	喉音
鼻音	m	n
塞音	pʰb; pʼpː	tʰd; tʼtː		kʰɡ; kʼxk	qʰ; qʼqː	ʢ	ʔ
塞擦音		tsʰdz; tsʼsː	tʃʰdʒ; tʃʼ
擦音	(fv)	sz	ʃʒ	xʁ		ʜ	h
顫音		r̥r
近音	w	l	j

尚有20餘個咽化輔音（僅出現在名詞、副詞，多在元音ə、ɑː前）未標示。

元音

而與其它大多數高加索語言不同的是，車臣語元音數量極多，標準語裡共16個單元音（八長八短），11個複元音（三長三短，以下表中未出現的還有uj、woj、aj、ow、ew）。

前元音; 不圓唇	前元音; 圓唇	後元音~; 中元音
ɪiː	yyː	ʊuː
jeie	ɥøyø	wouo
ee̞ː	øøː	oo̞ː
ææː		əɑː

其中許多元音會經由音變產生。例如：

• /æ/、/æː/雖在書寫中標示，且被大多數車臣語使用者認同為獨立元音；實際上/æ/只出現在咽化輔音前，與/e/互補；/æː/只在閉音節中出現，與/e̞ː/互補。
• 元音長短會構成最小對立體，但至今卻無法在書寫中完全標示。
• 鼻化元音也會因韻尾-n脫落而出現，雖然鼻化得沒有閩南語、法語等嚴重，但在連字尾清化的情況下都很清晰。
• 咽化輔音後，/i/、/y/、/u/、/je/、/wo/分別變成[əi]、[əy]、[əu]、[ej]、[ow]。

據考證，車臣語原本僅有/a//e//i//o//u/五個元音，而這五個元音也分長短。

辭彙

有許多字彙借自俄語,突厥語族(大多數來自庫汨其語),阿拉伯語,波斯語, 以及喬治亞語.

數詞

	基數詞	序數詞
0	ноль
1	цхьаъ	хьалхара, юьххьера
2	шиъ	шолгІа
3	кхоъ	кхоалгІа
4	диъ	доьалгІа
5	пхиъ	пхоьалгІа
6	ялх	йолхалгІа
7	ворхІ	ворхІалгІа
8	бархІ	бархІалгІа
9	исс	уьассалгІа
10	итт	итталгІа, уьтталгІа
11	цхьайтта	цхьайтталгІа
12	шийта	шийталгІа, шуьйтталгІа
13	кхойтта	кхойтталгІа
14	дейтта	доьйтталгІа
15	пхийтта	пхуьйтталгІа
16	ялхитта	йолхуьтталгІа
17	вуьрхІитта	вуьрхІитталгІа
18	берхІитта	берхІитталгІа
19	ткъайоьссина, ткъесна	ткъайоьссналгІа, ткъесналгІа
20	ткъа	ткъолгІа
21	ткъе цхьаъ	ткъе хьалхара
22	ткъе шиъ	ткъе шолгІа
23	ткъе кхоъ	ткъе кхоалгІа
24	ткъе диъ	ткъе доьалгІа
25	ткъе пхиъ	ткъе пхоьалгІа
26	ткъе ялх	ткъе йолхалгІа
27	ткъе ворхІ	ткъе ворхІалгІа
28	ткъе бархІ	ткъе борхІалгІа
29	ткъе исс	ткъе уссалгІа
30	тъке итт	тъке уьтталгІа
40	шовзткъа	шовзткъалгІа
50	шовзткъе итт, ах бІе	шовзтке уьтталгІа
60	кхузткъа	кхузткъалгІа
70	кхузткъе итт	кхузткъе уьтталгІа
80	дезткъа	дезткъалгІа
90	дезткъе итт	дезткъе уьтталгІа
100	бІе	бІолгІа
150	цхьа бІе ах бІе
200	ши бІе	бІолгІа
300	кхо бІе	кхо бІолгІа
400	диъ бІе	диъ бІолгІа
500	пхи бІе	пхи бІолгІа
600	ялх бІе	ялх бІолгІа
700	ворхІ бІе	ворхІ бІолгІа
800	бархІ бІе	бархІ бІолгІа
900	исс бІе	исс бІолгІа
1,000	эзар	эзарлагІа
2,000	ши эзар	ши эзарлагІа
3,000	кхо эзар	кхо эзарлагІа
4,000	диъ эзар	диъ зэарлагІа
5,000	пхи эзар	пхи эзарлагІа
6,000	ялх эзар	ялх эзарлагІа
7,000	ворхІ эзар	ворхІ эзарлагІа
8,000	бархІ эзар	бархІ эзарлагІа
9,000	исс эзар	исс эзарлагІа
10,000	итт эзар	итт эзарлагІа
100,000	бІе эзар	бІе эзарлагІа
1,000,000	миллион
1,000,000,000	миллиард

字母表

車臣語拉丁字母
A	a	Ä	ä	B	b	C	c	Ċ	ċ	Ç	ç	Ç̇	ç̇	D	d	E	e	F	f	G	g	Ġ	ġ	H	h	X	x	Ẋ	ẋ
I	i	K	k	Kh	kh	Q	q	Q̇	q̇	L	l	M	m	N	n	O	o	Ö	ö	P	p	Ph	ph	R	r	S	s	Ş	ş
T	t	Th	th	U	u	Ü	ü	V	v	Y	y	Ƶ	ƶ	J	j	Ə	ə	Ya	ya	Yä	yä	Yu	yu	Yü	yü	Yo	yo

車臣語西里爾字母
А	а	Аь	аь	Б	б	В	в	Г	г	ГӀ	гӏ	Д	д	Е	е	Ё	ё	Ж	ж	З	з	И	и	Й	й	К	к	Кх	кх
Къ	къ	КӀ	кӏ	Л	л	М	м	Н	н	О	о	Оь	оь	П	п	ПӀ	пӏ	Р	р	С	с	Т	т	ТӀ	тӏ	У	у	Уь	уь
Ф	ф	Х	х	Хь	хь	ХӀ	хӏ	Ц	ц	ЦӀ	цӏ	Ч	ч	ЧӀ	чӏ	Ш	ш	Щ	щ	Ъ	ъ	Ы	ы	Ь	ь	Э	э	Ю	ю
Юь	юь	Я	я	Яь	яь	Ӏ	ӏ

參見

• 印古什語